29 October 2018

Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë

Nga Prof. dr. Shaban Sinani

Librin “Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë” atdhetari Ismail Strazimiri, një prej protagonistëve të rendit parësor në gjysmën e parë të shekullit të 20-të, e shkroi para 80 vjetësh. Koha që ka kaluar jo vetëm që nuk e ka pakësuar, por e ka rritur rëndësinë e tij. E ka rritur deri në atë shkallë sa pyetja se cila mbetet ndihmesa më e madhe e këtij protagonisti zhvillimesh parësore të Shqipërisë: puna atdhetare apo përshkrimi i ngjarjeve të saj në këtë libër del e pashmangshme. Nëse provat e njeriut janë nyjat kritike të jetës së vendit të tij, Ismail Strazimiri pikërisht në nyjat kritike të historisë shqiptare mbajti qendrimet më të denja.

Shpallja e Pavarësisë; dy luftërat dhe dy paqet e paqendrueshme ballkanike; njohja e premtuar e një shteti shqiptar me kufij shumë në brendësi të hapësirës së vet historike; hapja e çështjes së caktimit të kufijve; projekti i Fuqive të Mëdha për një monarki të re pa monark në rajonin ballkanik; dorëheqja pa shpjegime e I. Qemalit; konkursi i princërve dhe shpërthimi epidemik i vullneteve vetjake dhe fisnore për kurorën e një shteti ende të panjohur ndërkombëtarisht; ardhja dhe ikja e pagjurmë e princit trashëgimtar Wied; shpërthimi i Luftës së Parë Botërore dhe kryqëzimi i ushtrive të të dy palëve kundërshtare në Shqipërinë pa zot; janë zhvillime që çoroditin shumë lehtë edhe sot jo vetëm soditësin e historisë, por edhe studiuesin e saj. Ismail Strazimiri dëshmohet në gjithë këto rrjedha të turbullta atje ku i bëhej mirë atdheut të tij. Dhe kjo ndodhte vetëm në një grusht njerëzish idealistë, të cilët: nuk ishin pjesë e ndonjë projekti të të huajve për të sunduar në Shqipëri përmes duarve të zgjatura të tyre; nuk kishin ndërtuar plane vetjake për të shtënë në dorë Shqipërinë apo pjesë të saj dhe për t’i kthyer në pashallëqe; e donin sinqerisht atdheun e tyre pa ndonjë interes vetjak. Ismail Strazimiri paraqitet në jetën e vendit me vetëdijen e një rilindësi.

Libri i kujtimeve të Ismail Strazimirit, botimi më i ri i shtëpisë botuese “Naimi”, për shkak të vërtetësisë së thellë dhe denoncuese; për shkak të palavdisë së shtetit dhe të shtetarëve në dorë të të cilëve gjendej Shqipëria; për shkak të dëshirës për të mos i bërë të njohura botërisht ato që quhen psikoza dhe komplekse shqiptare; këto kujtime nuk u botuan asnjëherë deri më sot. Kjo ka dhe të mirën e vet, sepse kështu objektivisht ato kanë ruajtur vërtetësinë burimore, duke shpëtuar prej konformizmave të gjithëfarshëm që ka njohur historiografía shqiptare: të lartësimit të parësisë, të madhështimit të traditës revolucionare, pa përjashtuar dhe konformiza të kohëve më të reja.

Gjëja e parë që mendon njeriu duke lexuar këto kujtime është se historia e fillimeve të shtetit shqiptar është një histori fatkeqe, apo e mbushur me protagonistë “fatzinj”, sipas një shprehjeje të përdorur me parapëlqesë nga autori. Elita e vjetër që kishte punuar për interesat e ish-perandorisë osmane pjesërisht e kishte kapërcyer të kaluarën, por pjesërisht kishte mbetur brenda idesë se një perandoria e reformuar mund të ishte një strehë e shëndetshme për Shqipërinë. Një pjesë e kësaj elite, me mbarimin e “shekullit të romantizmit”, ose ishte ndarë nga jeta fizikisht, ose ishte vendosur pa kthim në kryeqendra të mëdha europiane a gjetiu dhe mendonte ta ndihmonte çështjen e atdheut nga mërgimi. Shqipëria, në kuptimin e plotë të fjalës, pikërisht në kohën e themelimit të saj, kishte mbetur në duar të dallkaukëve.

Libri i Ismail Strazimirit është i mbushur me protagonistë që mbajnë me lavd të madh titulaturën e trashëguar nga perandoria. Autori ua shkruan me shkronjë të madhe madhe ofiqin, sepse kjo titulaturë kishte zëvendësuar mbiemrin e tyre. Kjo elitë kishte dhënë shenja të një rehatimi të dukshëm otoman qysh në shekullin e 18-të. Gjithë kësaj elite të dështuar nga të gjitha pikëpamjet: morale, politike, intelektuale, Ismail Strazimiri gjen t’u vendosë përballë një atdhetar të formuar pa bajrak a pashallëk nën sundim, me një flamur të vetëm, flamurin e shpëtimit të Shqipërisë: Elez Isufin, që përbën figurën më të rëndësishme të gjithë librit të tij. Ai është modeli i njeriut shqiptar që ia kushton gjithçka të vetën vendit të tij dhe, së fundmi, i jep lamtumirën kësaj bote me një dëshpërim të thellë, me tragjizmin e njeriut që vërente se sakrifica i kishte shkuar dëm. Megjithatë, Elez Isufi mbetet e vetmja dritë e panjollë në gjithë botën e ndërlikuar të karaktereve të groteskë të librit të tij.

Ismail Strazimiri i shkroi kujtimet e veta vetëm për një periudhë prej 12 vjetësh: nga Shpallja e Pavarësisë deri te Revolucioni i Qershorit. Në këto 12 vjet ka mbrapshti sa për disa shekuj. Shqipëria u bë, por jo siç e deshën shqiptarët. Aq më pak siç e donte Ismail Strazimiri. U bë një Shqipëri që zyrtarisht thuhej se vërtitej në duart e Fuqive të Mëdha, por vërtetësisht rrotullohej sipas konkurrencës së parave të dhëna “krenëve” të saj nga Beogradi, Roma, Athina, Stambolli, Viena dhe kryeqendra të tjera të politikës botërore. Dhe pikërisht kjo është dhe dhimbja fisnike e Ismail Strazimirit: që Shqipëria u ndorua prej “krenësh pa krye”, që e shisnin Jugun për “dishir” të Veriut e anasjelltas; që ia falnin dreqit të krishterët për një “Shqipëri të bekueme muslimane”; që i ndanin zotërimet e tyre prej Shkumbinit në Mat, prej Matit në Drin e kështu me radhë dhe në drejtimin jugor. Shqipëria e kujtimeve të Ismail Strazimirit është një republikë tribale, një shtet etnografik, ku për të kaluar nga një krahinë në tjetrën duhet “besa-besë” dhe asgjë tjetër! Eshtë një Shqipëri që, sipas shprehjes së Fishtës, nëse vërtet do t’ia dilte të përligjte pavarësinë e vet, kjo do të ndodhte “për inat të djallit dhe të shqiptarëve”, që bashkëpunonin kundër saj. Kjo është një pikëpyetje e madhe për historiografinë shqiptare: ndoshta jo tepëria, por pamjaftueshmëria e ushtrimit të pushtetit qeverisës, i çoi shqiptarët tek një qeverisje e tillë etnografike-fisnore-politike.

Shqipëria e viteve 1912-1924, siç na e dëshmon me dhimbjen e një protagonisti autori i këtij libri, ishte në kuptimin e plotë të fjalës një shtet etnografik-tribal, ku ligjin e bënin krerët e fiseve; një shtet që nuk ishte as monarki as republikë; një shtet ku krahinat shpallnin pavarësinë prej atdheut dhe ruanin me ushtarë vullnetarë “kufijtë” e tyre, urat, shtigjet e kalimit.
Revolucioni i Qershorit më 1924 është dëshpërimi i fundmë i Ismail Strazimirit. Ai nuk qe shumë besues se një ndryshim i vërtetë do të ndodhte, por gjithashtu nuk e kishte parashikuar se nëpunësia fanoliste, brenda një gjysmë viti, do të ndërronte krah e devocion prej njërit tek tjetri, prej kryepeshkopit tek monarku i ardhshëm i vendit. Në kuptimin e plotë të fjalës autori na tregon në mënyrë gati anatomike se si e pa revolucionin duke dështuar nga dita në ditë dhe nga ora në orë. Dështimi i këtij revolucioni përbën një kufi kohor përmbi të cilin Ismail Strazimiri nuk ngrihet. Dhe kjo shpjegon dhe faktin që ai, gjatë gjithë periudhës mbretnore, nuk mori asnjë shërbim a funksion, megjithëse një prej njerëzve më të formuar të asaj kohe.

Në shërbim të Qeverisë Kombëtare të Ismail Qemalit; mbështetës i princit europian Wied që kundërshtarët e paraqitnin si një katundar austriak dhe të dërguar të krishterimit; njohës dhe kundërveprues i drejtpërdrejtë dhe i ballëpërballtë ndaj politikave të ringjalljes së pashallëqeve, në krahun e revolucionarëve fanolistë në vitin 1924 dhe paralajmërues i rreptë i dështimit të tij; larg qeverisjes republikane dhe mbretnore; Ismail Strazimirit, megjithatë, i kishte mbetur dhe një sfidë e fundme: pjesëmarrja në luftën antifashiste. Ai njihet si dëshmori më i moshuar i kësaj lëvizjeje në shkallë botërore: ishte 75 vjeç kur u vra në Sllovë prej ushtrive të huaja dhe bashkëpunëtorëve të tyre, duke pasur në krah si bashkëluftëtarë të dy djemtë.

Referenca Biblioteka Kombetare


1Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë : (kujtime historike për lëvizjen kombëtare në Qarkun e Dibrës) / Ismail Strazimiri; Shaban Sinani
2" Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë" : libri i Ismail Strazimirit / Shaban Sinani
3Kundërshtarët e pavarësisë sipas Ismail Strazimirit : botohen për herë të parë kujtimet e atdhetarit, "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë" / Alma Mile
4Lufta kundër pavarësimit : libri "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë", i atdhetarit Ismail Strazimiri / Shaban Sinani
5Sipas kujtimeve të një patrioti partizan : pushtimi i Dibrës / Fatos Baxhaku
6Të fshehtat "përvëluese" të patriotit në një libër : [Ismail Strazimiri, "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë : (kujtime historike për lëvizjen kombëtare në Qarkun e Dibrës") / Dhurata Hamzai
7Shënjime të rëndësishme për njohjen e procesit historik : [Ismail Strazimiri, "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë : (kujtime historike për lëvizjen kombëtare në Qarkun e Dibrës)"] / Pëllumb Xhufi
8Të çmojmë kurajën e njeriut që e deshi shumë Shqipërinë : [Ismail Strazimiri, "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë : (kujtime historike për lëvizjen kombëtare në Qarkun e Dibrës)"] / Shaban Sinani

Gazeta Shqiptare per Ismailin

Ismail Strazimiri, të fshehtat
“përvëluese” të patriotit në një libër

    .

Ismail Strazimiri (1868-1943), megjithëse një figurë jo shumë e popullarizuar prej studimeve dhe shkrimeve, jashtë çdo dyshimi është një protagonist i rendit parësor për rolin që ka luajtur e peshën që ka mbajtur në rrjedhat e turbullta të historisë së lëvizjes kombëtare, prej shfaqjes së saj në formën e një ideologjie dhe përfytyrimi romantik deri në Luftën Antifashiste
Nëse pranohet si një e vërtetë parimore se provat e njeriut janë nyjat kritike të jetës së vendit të tij. Ismail Strazimiri pikërisht në nyjat kritike të historisë mbajti qëndrimet më të denja, duke i bërë nder vetes dhe historisë shqiptare, e cila shumë shpesh errësohet pikërisht prej mbrapshtisë, tinëzive, kurtheve e dredhive të flamurmbajtësve të saj. Ismail Strazimiri e përfundoi së shkruari librin me kujtime kushtuar zhvillimit të lëvizjes kombëtare në vitet 1900-1924 qysh në vitin 1931. Megjithëse këto kujtime janë përmendur e vlerësuar shumë shpesh prej studiuesve në arkivat e familjes, por vonw e pa dritwn e botimit. Botimi i parë i tyre u realizua vetëm dy vjet më parë nën titullin "Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë-kujtime historike 1912-1924”, botimet “Naimi” në kuadër të 100-vjetorit të Pavarësisë.

Libri “Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë”, me dëshmitë tronditëse të tij, është një provë se shqiptarët shpesh e kanë përdorur energjinë e tyre për të ndërtuar pushtet vetjak me ndihmën e faktorëve më keqdashës ndaj shtetit shqiptar; prandaj, duke kërkuar parësinë në krye të shtetit, në fakt e kanë plagosur rëndë pavarësinë e tij, dhe kjo është një prej arsyeve themelore pse Shqipëria, edhe sot, pas 100 vjetësh si shtet, mbetet sërish vendi më i prapambetur në Europë, megjithëse me burime natyrore të lakmueshme në shkallë botërore.

Si e tradhtuan nëpunësit e tij Fan Nolin
Ismail Strazimiri i shkroi kujtimet e veta vetëm për një periudhë prej 12 vjetësh: nga Shpallja e Pavarësisë deri te Revolucioni i Qershorit. Në këto 12 vjet ka mbrapshti sa për disa shekuj. Shqipëria u bë, por jo siç e deshën shqiptarët. Aq më pak siç e donte Ismail Strazimiri. U bë një Shqipëri që zyrtarisht thuhej se vërtitej në duart e Fuqive të Mëdha, por vërtetësisht rrotullohej sipas konkurrencës së parave të dhëna “krenëve” të saj nga Beogradi, Roma, Athina, Stambolli, Viena dhe kryeqendra të tjera të politikës botërore. Dhe pikërisht kjo është dhe dhimbja fisnike e Ismail Strazimirit: që Shqipëria u ndorua prej “krenësh pa krye”, që e shisnin Jugun për “dishir” të Veriut e anasjelltas; që ia falnin dreqit të krishterët për një “Shqipëri të bekueme muslimane”; që i ndanin zotërimet e tyre prej Shkumbinit në Mat, prej Matit në Drin, prej Drinit në Valbonë a në Kir e kështu me radhë dhe në drejtimin jugor, ku Mihal Grameno e Mid’hat Frashëri bënin, në të njëjtën kohë, polemika vetjake në shtypin e huaj e vendës, njëri nga Bari dhe tjetri nga Sofja.

Shqipëria e kujtimeve të Ismail Strazimirit është një republikë tribale, një shtet etnografik, ku për të kaluar nga një krahinë në tjetrën duhet “besa-besë” dhe asgjë tjetër! Është një Shqipëri që, sipas shprehjes së Fishtës, nëse vërtet do t’ia dilte të përligjte pavarësinë e vet, kjo do të ndodhte “për inat të djallit dhe të shqiptarëve”, që bashkëpunonin kundër saj. Kjo është një pikëpyetje e madhe për historiografinë shqiptare: ndoshta jo tepria, por pamjaftueshmëria e ushtrimit të pushtetit qeverisës, i çoi shqiptarët tek një qeverisje e tillë etnografike-fisnore-politike, që ka simptoma të saj deri më sot. Shqipëria e viteve 1912-1924, siç na e dëshmon me dhimbjen e një protagonisti autori i këtij libri, ishte në kuptimin e plotë të fjalës një shtet etnografik-tribal, ku ligjin e bënin krerët e fiseve; një shtet që nuk ishte as monarki as republikë; një shtet ku krahinat shpallnin pavarësinë prej atdheut dhe ruanin me ushtarë vullnetarë “kufijtë” e tyre, urat, shtigjet e kalimit.

Revolucioni i Qershorit më 1924 është dëshpërimi i fundmë i Ismail Strazimirit. Ai nuk qe shumë besues se një ndryshim i vërtetë do të ndodhte, por gjithashtu nuk e kishte parashikuar se nëpunësia fanoliste, brenda një gjysmë viti, do të ndërronte krah e devocion prej njërit tek tjetri, prej kryepeshkopit tek monarku i ardhshëm i vendit; edhe kjo një traditë e mbrapshtë dhe jetëgjatë shqiptare. Në kuptimin e plotë të fjalës autori na tregon në mënyrë gati anatomike se si e pa revolucionin duke dështuar nga dita në ditë dhe nga ora në orë. Dështimi i këtij revolucioni përbën një kufi kohor përmbi të cilin Ismail Strazimiri nuk ngrihet.

Dhe kjo shpjegon dhe faktin që ai, gjatë gjithë periudhës mbretnore, nuk mori asnjë shërbim a funksion, megjithëse një prej njerëzve më të formuar të asaj kohe. Në shërbim të Qeverisë Kombëtare të Ismail Qemalit; mbështetës i princit europian Ëied që kundërshtarët e paraqitnin si një katundar austriak dhe të dërguar të krishterimit; njohës dhe kundërveprues i drejtpërdrejtë dhe i ballë përballtë ndaj politikave të Esad Pashës dhe Ahmet Zogut, në krahun e revolucionarëve fanolistë në vitin 1924 dhe paralajmërues i rreptë i dështimit të tij; larg qeverisjes republikane dhe mbretnore të beut të Matit; Ismail Strazimirit, megjithatë, i kishte mbetur dhe një sfidë e fundme: pjesëmarrja në luftën antifashiste. Ai njihet si dëshmori më i moshuar i kësaj lëvizjeje në shkallë botërore: ishte 75 vjeç kur u vra në Sllovë të Dibrës prej ushtrive të huaja dhe bashkëpunëtorëve të tyre, duke pasur në krah si bashkëluftëtarë të dy djemtë.


Pëllumb Xhufi: Shënjime të rëndësishme për njohjen e procesit historik

Libri i Ismail Strazimirit, shprehet historiani Pëllumb  Xhufi, nuk është thjesht një libër kujtimesh. “Në përmbajtjen e tij autori ka tejshkruar biseda shumë të rëndësishme me veprimtarë të kohës, vendës e të huaj, të zhvilluara nga ai vetë; letra të pritura e të dërguara; shenjime të rëndësishme për njohjen e procesit historik; informata dhe të dhëna që nuk gjenden në shkrimet teknokratike historiografike. Midis argumenteve themelorë ku shfaqet zbulimi i Ismail Strazimirit janë: përhapja e esadizmit nëpër Shqipëri; konflikti i anadollakëve me europeistët për qeverisjen e saj. Gjëja e parë që mendon njeriu duke lexuar këto kujtime është se historia e fillimeve të shtetit shqiptar është një histori fatkeqe, apo e mbushur me protagonistë “fatzinj”, sipas një shprehjeje të përdorur me parapëlqesë nga autori i saj”, thotw Pëllumb Xhufi.
 
Shaban Sinani: Të çmojmë kurajën e njeriut që e deshi shumë Shqipërinë


“Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë” është parë me shumë interes nga studiuesit dhe historianët, si një thesar të fshehtash “përvëluese” për intrigat që kanë gërryer luftën e drejtë të patriotëve për liri dhe pavarësi. “Në këtë libër, shkruan studiuesi Shaban Sinani, gjenden shumë të vërteta të rezervuara prej studimeve historiografike deri më sot, nga droja se mos historia kombëtare mos po bëhet jo aq kombëtare, nga vetë karakteri monumentalizues i historiografisë tradicionale, nga presionet që ushtrohen mbi historishkrimin për shkak të protagonizmit të zgjatur nga koha në kohë. Në këtë kontekst, le të çmojmë kurajën e një njeriu që e deshi shumë Shqipërinë, e deshi deri në dhimbje, nuk arriti “ta shohë zonjë” si shumë e shumë idealistë të tjerë, dhe u përpoq që edhe me fjalën të shërojë dhe të mos përsëritet pjesa e keqe e së shkuarës”.

 Shkrimi u publikua sot (21.11.2013) në gazetën Shqiptarja.com (print)

Komente nga libri

Historia e Ismail Strazimirit, të vrarë në moshën 75-vjeçare dhe kujtimet e tij për Shqipërinë e viteve 1912-1924


Në nëntor të vitit 1943, pra, një vit para se Shqipëria të çlirohej nga pushtimi fashist, u vra nga nazistët Ismail Strazimiri. Duke iu referuar kësaj ngjarjeje, shkrimtari i njohur, Haki Stërmilli, në ditarin e tij të luftës shkruan: “Katundarët thanë se gjermano-ballistët paskan djegë shtëpitë e Cen Elezit në Sllovë të Dibrës dhe në ndeshjen që qenka bam, paska ra dëshmor heroikisht Ismail Strazimiri, plaku 75-vjeçar që për sigurimin e lirisë së Atdheut kishte rrok armët dhe kishte dalë maleve. Sa hijshëm dhe lavdishëm e paska mbyll jetën ky atdhetar i ndershëm e i ndërgjegjshëm. Në këtë përpjekje gjermano-ballistët paskan vrarë e masakrue më shumë se 30 vetë prej katundarëve të pafajshëm që qenkan gjetur ndër shtëpija”.
Kështu, me këtë shënim të shkurtër, do të shënjohej në histori fundi i jetës së një prej shqiptarëve të mençur dhe të emancipuar të gjysmës së parë të shekullit XX, duke shënuar në të njëjtën kohë edhe një rekord: Ismail Strazimiri është, ndoshta, luftëtari antifashist më i moshuar, 75 vjeç. Përveç këtij fundi “me kapak floriri”, Ismail Strazimiri do të mbetej në histori jo vetëm me aktivitetin e tij prej patrioti të flaktë, por, sidomos, me hedhjen në letër të kujtimeve të tij për Shqipërinë e viteve 1912-1924, të publikuara kohët e fundit nën titullin “Lufta kundër pavarësimit të Shqipërisë”. Ai e shkroi këtë libër para 85 vjetësh, në vitin e largët 1931. Edhe pse për shumë dekada këto shënime mbetën si dorëshkrim nëpër sirtarë, koha që ka kaluar jo vetëm që nuk e ka pakësuar, por e ka rritur rëndësinë e tyre. E ka rritur deri në atë shkallë sa pyetja se cila mbetet ndihmesa më e madhe e këtij protagonisti zhvillimesh parësore të Shqipërisë: puna atdhetare apo përshkrimi i ngjarjeve të saj në këtë libër del e pashmangshme.
Nëse provat e njeriut janë nyjat kritike të jetës së vendit të tij, Ismail Strazimiri pikërisht në nyjat kritike të historisë shqiptare mbajti qëndrimet më të denja. Shpallja e Pavarësisë; dy luftërat dhe dy paqet e paqëndrueshme ballkanike; njohja e premtuar e një shteti shqiptar me kufij shumë në brendësi të hapësirës së vet historike; hapja e çështjes së caktimit të kufijve; projekti i Fuqive të Mëdha për një monarki të re pa monark në rajonin ballkanik; dorëheqja pa shpjegime e I. Qemalit; konkursi i princërve dhe shpërthimi epidemik i vullneteve vetjake dhe fisnore për kurorën e një shteti ende të panjohur ndërkombëtarisht; shpërthimi i Luftës së Parë Botërore dhe kryqëzimi i ushtrive të të dyja palëve kundërshtare në Shqipërinë pa zot; janë zhvillime që çoroditin shumë lehtë edhe sot jo vetëm soditësin e historisë, por edhe studiuesin e saj. Ismail Strazimiri dëshmohet në gjithë këto rrjedha të turbullta atje ku i bëhej mirë atdheut të tij. Dhe kjo ndodhte vetëm në një grusht njerëzish idealistë, të cilët: nuk ishin pjesë e ndonjë projekti të të huajve për të sunduar në Shqipëri përmes duarve të zgjatura të tyre; nuk kishin ndërtuar plane vetjake për të shtënë në dorë Shqipërinë apo pjesë të saj dhe për t’i kthyer në pashallëqe; e donin sinqerisht atdheun e tyre pa ndonjë interes vetjak. Strazimiri paraqitet në jetën e vendit me vetëdijen e një rilindësi.
Gjëja e parë që mendon njeriu duke lexuar këto kujtime është se historia e fillimeve të shtetit shqiptar është një histori fatkeqe, apo e mbushur me protagonistë “fatzinj”, sipas një shprehjeje të përdorur me parapëlqim nga vetë Strazimiri. Elita e vjetër që kishte punuar për interesat e ish-perandorisë osmane pjesërisht e kishte kapërcyer të kaluarën, por pjesërisht kishte mbetur brenda idesë se perandoria e reformuar mund të ishte një strehë e shëndetshme për Shqipërinë. Një pjesë e kësaj elite, me mbarimin e “shekullit të romantizmit”, ose ishte ndarë nga jeta fizikisht, ose ishte vendosur pa kthim në kryeqendra të mëdha europiane a gjetiu dhe mendonte ta ndihmonte çështjen e atdheut nga mërgimi. Shqipëria, në kuptimin e plotë të fjalës, pikërisht në kohën e themelimit të saj, kishte mbetur në duar të dallkaukëve.
Ismail Strazimiri i shkroi kujtimet e veta vetëm për një periudhë prej 12 vjetësh: nga Shpallja e Pavarësisë deri te Revolucioni i Qershorit. Në këta 12 vjet, siç del edhe nga libri, ka mbrapshti sa për disa shekuj. Shqipëria u bë, por jo siç e deshën shqiptarët. Aq më pak siç e donte ai. U bë një Shqipëri që zyrtarisht thuhej se vërtitej në duart e Fuqive të Mëdha, por vërtetësisht rrotullohej sipas konkurrencës së parave të dhëna “krenëve” të saj nga Beogradi, Roma, Athina, Stambolli, Vjena dhe kryeqendra të tjera të politikës botërore. Dhe pikërisht kjo është dhe dhimbja fisnike e Ismail Strazimirit: që Shqipëria u ndërrua prej “krenësh pa krye”, që e shisnin Jugun për “dishir” të Veriut e anasjelltas; që ia falnin dreqit të krishterët për një “Shqipëri të bekueme muslimane”; që i ndanin zotërimet e tyre prej Shkumbinit në Mat, prej Matit në Drin e kështu me radhë dhe në drejtimin jugor. Shqipëria e kujtimeve të Strazimirit është një republikë tribale, një shtet etnografik, ku për të kaluar nga një krahinë në tjetrën duhet “besa-besë” dhe asgjë tjetër! Është një Shqipëri që, sipas shprehjes së Fishtës, nëse vërtet do t’ia dilte të përligjte pavarësinë e vet, kjo do të ndodhte “për inat të djallit dhe të shqiptarëve”, që bashkëpunonin kundër saj.
Gati një shekull prej kohës që kanë ndodhur ato ngjarje; kur gjithsesi ekziston një përfytyrim konvergjent për rendin historik të kohës; pasi janë shkruar dhjetëra artikuj, studime e monografi për Ismail Qemalin; për Qeverinë e Vlorës dhe atë të Durrësit; për Esad pashën, rebelimin dumbabist të Shqipërisë së Mesme, Musa Qazimin dhe Haxhi Qamilin; për mbrojtjen e Shkodrës dhe luftën e Kolesianit; për dërgatën e Turhan pashës në Versajë dhe luftën e Vlorës; për atentatin në Paris dhe Kongresin e Lushnjës; është e lehtë të thuash se cili do të kishte qenë rreshtimi atdhetar më i denjë. Strazimiri dëshmohet në gjithë këto rrjedha të turbullta atje ku i bëhej mirë atdheut të tij. Dhe kjo ndodhte vetëm në një grusht njerëzish idealistë, të cilët: nuk ishin pjesë e ndonjë projekti të të huajve për të sunduar në Shqipëri përmes duarve të zgjatura të tyre, domethënë vetë shqiptarëve; nuk kishin ndërtuar plane vetjake për të shtënë në dorë Shqipërinë apo pjesë të saj dhe për t’i kthyer në pashallëqe; e donin sinqerisht atdheun e tyre pa interes pragmatik. Ismail Strazimiri paraqitet në jetën e vendit të vet në kohën kur ai sa e kishte nisur historinë shtetërore, me vetëdijen e një rilindësi. Ai vetë është dëshmues i së vërtetës së pohuar, se ata që i kanë ndërtuar veprimet e tyre ashtu si do të kishin dashur të vepronin rilindësit, si rregull nuk kanë gabuar.
Shqipëria e viteve 1912-1924, siç na e dëshmon me dhimbje autori i këtij libri, ishte në kuptimin e plotë të fjalës një shtet etnografik-tribal, ku ligjin e bënin krerët e fiseve; një shtet që nuk ishte as monarki as republikë; një shtet ku krahinat shpallnin pavarësinë prej atdheut dhe ruanin me ushtarë vullnetarë “kufijtë” e tyre, urat, shtigjet e kalimit. Në shërbim të Qeverisë Kombëtare të Ismail Qemalit; mbështetës i princit europian, Wied që kundërshtarët e paraqitnin si një katundar austriak dhe të dërguar të krishterimit; njohës dhe kundërveprues i drejtpërdrejtë dhe i ballëpërballtë ndaj politikave të ringjalljes së pashallëqeve, në krahun e revolucionarëve fanolistë në vitin 1924 dhe paralajmërues i rreptë i dështimit të tij; larg qeverisjes republikane dhe mbretnore; Ismail Strazimirit, megjithatë, i kishte mbetur dhe një sfidë e fundme: pjesëmarrja në luftën antifashiste. Ai njihet si dëshmori më i moshuar i kësaj lëvizjeje: ishte 75 vjeç kur u vra në Sllovë prej ushtrive të huaja dhe bashkëpunëtorëve të tyre, duke pasur në krah si bashkëluftëtarë të dy djemtë.
Mare nga Gazeta Shqip
http://gazeta-shqip.com/lajme/2014/11/21/deshmori-moshuar-antifashist/

25 October 2018

Disa momente nga libri ne version origjinal


Pjese te zgjedhura ne versionin e paredaktuar nga Libri i tij me kujtime

Ismail Strazimiri*

Shqiperia 1910 -1931 : Shpresa dhe zhgenjime 
Si një fryt t’atij shërbimi që dëshirova, por nuk munda me i ba atdheut e Kombit aq sa desha po e la këtë vepër, ku kam me provue se dibranët - në kundërshtim me sa flasin e mendojnë disa njerëz shpirt liq e me gjykim të cekët - i kanë shërbyer çështjes shqiptare prej kohesh tue bashkëpunuar me ata që i vunë themelet e indipendecës sonë.
***
Në Vlonë u ngrit kurani, i thojshin popullit injorant. Populli çohet me u falë ndër kisha. Drita e mylimanizmes po shkëlqen në Durrës. Esad Pasha* e qiti ushtrin e vet nga Shkodra me armë në krah e dëboi Serbin nga këto vise dhe e nbardhi shqipen. Aq e forte e skaterriten popullin e ngratë me propagandat e tyne sa e banë të bante hallve për shpirt të të vdekurve dhe ti shpërndante ndër varre.
*Essad Pasha (1868 -1920) *https://en.wikipedia.org/wiki/Essad_Pasha_Toptani
***
Arif Hiqmeti* po u fliste ketyne dhe po u thoshte: ‘ Princ Vidi** asht austriak. Banon në një katund të Austris, ashtë emrue në Shqipni pa pelqimin e popullit. Po të dojë e të bashkohet populli, Europa ka vendosë me çue në Shqipni një Princ, në mos osmanlli, mysliman .
Une jam dërgue këtu prej fuqive të mëdha për të bashkpunue me popullin që të kërkojnë të drejtën e zgjedhjes së Princit. Në këtë çështje kanë gisht shumë njerëz të përmendur të Shqipnisë. Qellimet do të arrihet vetëm kur të tregohet ekzistenca e jona këtu.
Me fjalë të tilla, Arif Hiqmeti po ua gicilonte dejte e zemrës dhe po ua nxente nervat kryengritëse këtyre injorantëve, të cilët kishin mbetë si të mahnitur. 
Princ Wiedi asht gjerman u thashë, asht nga qyteti Pedestan dhe zbret prej familjes imperiale. Na s’mundem me mbajtë sundimin otoman, veç kësaj kurrë s’mundemi me tregue ekzistecën tonë kombëtare. E kaluem kohën me marrëzina. Edhe unë do të deshirojsha që të jemi nen protektoratin e osmanllinjve e të kemi nje Princ mysliman. Por e drejta e popullit tonë për të zgjedhë vete nje princ i asht marrë prej Europës, mbasi na u pushtuem prej të tjerëve. Me gjithë këtë populli shqiptar e ka dhënë pëlqimin e vet për Princ Wiedin.
Shqipnia nuk mund të konsiderohet si nji vend që ka fitue indipendencen tue e tregue eksistencën e vet dhe tue derdhe gjak ashtu si shumë kombe të tjerë. Shteti i ri i Shqipnis ashtë shqiptar e jo mysliman. Prandaj, s’ashte mirë që të shkaktohen trazime e turbullime për të sjellë nje princ mysliman.
***
Betohem mbi nderin tem se nji pjesë e gjindarmëve që ndodheshin përpara zjarrimit për kundrejt fyqive t’Arif Hiqmetit s’kishin opinga në kambë dhe shpesh herë mbeteshin pa buke. E këta njerëz vetëm me fuqi morale q’i nepte Jusuf Beu, me argëtimet e Elez Jusufit e të disa të tjerve prej parisë mbaheshin në vijat e luftës. Ky ushtar fatzi që luftonte kundër fuqis Arif Hiqmetit e shifte se kundërshtari i tij i kishte plot grushtat me napolonat e marrun prej Arifit, kurse ky ishte zbathë, ç’vesh, i unët dhe fëmijn në shtëpi e kishte pa hangër e pa dritë. Ky qyqar d.m.th.malësor që ishte rritë me besimin e pa tundun se n’atë jetë ka vetem nji zot dhe me këtë vetëm nji mbret-sulltan-tash shifte, ndëgjonte se gati krejt populli i Shqipnisë ishte çue në këmbë për me kërkue Mbret-Sulltanin dhe me këtë mënyrë me e mbrojt fenë e Atdhenë.
Ky i mjerë që ishte rritë tue kullote dhi e dhen ndër bjeshkë, ose i ngunjuem në nji kullë për ta përballue armikun e vet e ndëgjonte se vullnetarevë mirditas të grumbulluem në Lezhë u pagohesh rregullisht nga tri napolona rroga mujore kurse këtij nuk i pagoheshin as në tri muaj nji herë ata dy napolona rroge në Lezhë.
E përse gjithë kjo mos përfillje për këta ushtarë që me sakrificat e veta arritën të ngjiten në shkallën e nji idealisti, të nji heroi. Ky malësuer injorant mjerisht u ba viktima e gabimeve dhe fajeve t’atyne që kishin marrë në Durrës frenat e shtetit dhe s’mendojshin, a s’dojshin të mendojnë apo s’dishin me mendue e me veprue për të mirën e këtij populli. Me gjithë atë nuk u trondit ndërgjegja e malësorit dibran dhe nuk e humbi kurajën.
Qendroj dhe luftoi deri në fund dhe nuk ju shtrue atij armiku që bani t’arratisen e të zbrazin Durresin ata zotenij qi s’e përfillën këtë.
***
Mbas gjithë këtyne q’u shpjeguam me naltë, vetvetiu vjen pyetja se a mund të shpëtojnë nga përgjegjësia nenpunsat respenabel q’u benë shkakëtarët e atij kobi dhe qeveria qëndrore e Durrësit a mund të shpëtoj pa u ndëshkue si e pazonja në administrim?
***
Esat Pasha tha: Nuk di se si kemi me e administrue Shqipninë, se në jugorët s’kam besim, e tek veriore s’kemi njerëz të zotët. Iu përgjegj Xhelal Beu. O Pasha, mos bani dyshim, nuk kemi nevojë për njerëz me zotësi, do ti zgjedhim ato në të cilët kemi besim. O e mjera Shqipni, o i mjeri shqiptar, prej kuj prêt shpëtim ose përparim….
***
Man Picari që pretendonte se punonte për fe e të drejtë, që t’i lejonte me kalue nga Tirana, u kërkonte gjashtëqind napolona shpërblim. Në këtë mënyrë humbet rasti ma i mirë për me pakësue fuqinë Esatit. Lum na në çfarë duer rrotullohet puna.
***
Në ditët e fundit të sundimit serb, Dibra kaloi nji jetë fare të turbull e plot shqetësim, sepse në nji anë luftonte me ushtrinë serbe për të marrë shpagim e aq mije viktimave që ishin masakrue qysh nga lufta ballkanike dhe n’anën tjetër, priste ardhjen e ushtrive Bullgare në qytet. Me 2 Dhjetue 1915 qenë dërmue ushtrit serbe prej Elez Jusufit dhe me 6 Dhjetuer patën hy në qytet ushtritë bullgare, të pritun prej banorëve të shumë vuejtur si përkrahsit e nji Shqipërie të madhe e të vetësundueme ashtu si i ishte premtue, ma para prej organeve të Imperatorisë austro –hungareze.
***
Ahmet bej Zogu*, që kishte vendos me mos u kthye në Mat, pa u lirue vendi prej njerezëve të Sheh Hamdiut, e mblodh gjithë parinë e Dibrës në Peshkopi, dhe mbas shumë bisedimesh formoi nji komision kombëtar – për administrimin e vendit nën kryesinë e Emin Beut. Vellau i Jusuf Beut, Emin Beu s’ishte i zoti për këtë punë, por paria e vendit e zgjodh si kryetar, mbasi nuk u përshtatesh me sedrën e vet, zgjedhja e nji Beut jo dibran si i pari i vendit të tyne. Formimi i komisionit nuk vlejti për asgja, mbasi s’mundi me ba kurgja që ta tregonte ekzistencë kombëtare të vendit.
*Ahmet Zogu ose Zogu (1895-1961) https://en.wikipedia.org/wiki/Zog_I_of_Albania
***
Bejlerët e Pashallaret bajnë lloj lloj intriga e reklama për të zanë ndonjë kulltuk dhe për këtë shkak s’pajtohen por zihen me njani tjetrin. E na, populli shtypemi e dridhemi. Shqipnia e mjerë me këtë mënyrë bahet skenë e ngjarjeve ma të kobshme, të turpshme dhe të dhimbëshme.
***
Ky kob që nuk mund të përshkruet nisi keshtu:
Katër a pesë cuba nga Kalisi i Lumës, nga injoranca, nga nevoja u futën nga Reka e Gostivarit dhe rrëmbyen do bagëti. Kjo ngjarje qe mjaft për Serbinë që të shfrynte në popullin e këtyre krahinave për të nxjerre dufin e shpagimit të ngjarjes të zhvilluar me 2 Dhjetor 1915, kur ushtria serbe po ikte nëpër Diber. Nji ushtri e pajisur me topa e mitroloza dhe e forcue edhe me katundar vendit, niset nga qëndra e Lumës dhe nji tjetër si ajo e para nga Tetova. Këto dy fuqi aty kah maji i vitit 1920, u futën në krahinën e Kalisit dhe nisën nga operacioni, vranë çdo njeri që ndeshën dhe grabitën çdo kafshë apo bagëti, që u pa syni.
***
Me 1920 un, im vlla Bajrami, për shkaqe politike qemë internue e mbajte në qytetin Kraleve të Serbisë së vjeter. Mbas tre muajsh si ne ashtu dhe nja njëqind të tjerë, u falëm me dekret mbretnor.
Me qenë se serbet nisën me marrë erë nga mbledhjet e parësisë së Dibres zunë me e shtri rreptësinë dhe e dyfishuan barbarizmin. Un nga droja se mos pësoj ndonji rrezik ose mos internohesha edhe nji herë, ika dhe u fshefa në Dardhe ke Elez Jusufi.
Këtu mu dha rasti të lexoj letrat që i çonte Elez Jusufit Ahmet Zogu, atëherë Ministër i Mbrendshëm në Tirane. Në këto letra Ahmet Zogu e njoftonte Elezin se me mjete diplomatike do të kërkohet prej Serbise lirimi i tokave shqiptare që jane brenda kufirit 1913 dhe që padrejtësish mbahen prej saj, gjithashtu i thoshte se mbasi do të bahet organizimi i administratës civile në Dibres e do të çohen nënpunsat e nevojshem, të përpiqesh si me e bashkue popullin e Dibres në nji bazë që të lehtësohesh të kryemit e këtij qellimi. Shtonte, veçanarisht e thoshte që ai të kishte kujdes mos me i dhanë shkak ndonji ngatërrese me Serbinë deri sa të bahesh organizimi në fjale e të çoheshin nenpunësat.
***
Vallë kush qenë shkaktarët e këtij kobi dhe të këtij mjerimi të përgjakshëm që kaplloi Dibren për herë të tretë qysh nga lufta ballkanike?
Vallë cilin ka me e qortue e me e mallkue historija? Apo do t’i nderojë për këtë ngjarje t’Arrasit, mbasi me gjithë që u banë shumë dame mjerime të pa numërta për shkak se e pastruen vendin e varret e të parëv tona prej qelbsinave serbe. S’dihet se kush do të quhet fajtor ose do të jetë i lavduem prej njerzisë për këtë kryengritje të përgjakëshme.
Unë po e kënaq ndërgjegjen time tue nxjerre në shesh e në dritë këtë ngjareje me gjithë hollësinat perkatëse. Me këtë mënyrë po e kryej detyrën para njerezisë e historisë. Kërkush s’ka të drejt të zemrohet në qoftë se e kam fye dhe asnjeri nuk lypset të gëzohet në i gjan se e kam lavdue. Jam përpjekë të shprehem tue e pershkrue. Të pakënaqurit natyrisht janë të lire të kundërshtojnë. Vetëm duhet të dijnë se në përshkrimin e këtyne ngjarjeve nuk më ka nguce as ndonji ndjeje mënije sa dhe nuk me ka gilicue ndonji prirje dashunije apo miqësije. I vetmi qëllim që me ka shtue me i hye nji pune të kësaj natyre ka qenë dëshira me e qetësue ndergjëgjen time kombëtare dhe veçanarisht me i sherbye historisë.
***
Atëherë kur luftojshin vlonjatet kundra italianve edhe dibranët luftojshin kundra serbëve. Vlonjatët ngadhnyen, por dibranët humbën e u thyen. Vallë përse? Mos u mungonte dibraneve guximi e trimëria, këtë s’besoj të ketë shqiptar që të mund t’a thotë, mbasi ajo asht provue shumë herë në shumë rasa. E përse ata fituen e këta humben ?
Ja sepse:
Italianet nuk janë trima e luftëtare si janë Serbët.
Levizja socialiste e bamë ne’ Itali në favor të Vlonjakëve dhe pengimet e mbëdha q’i sollën ato qeverisë italiane për këtë ekspedite
Vlonës i shkoi fuqi ndihmuese nga Shqipnija e Mesme e shumë anë të tjera, kurse Dibres nuk i erth ashkush në ndihmë.
Nji numër i konsiderueshëm oficerësh u çveshën dhe u çuen në Vlonë, ku morën pjese aktive në beteja të ndryshme, kurse dibranëve iu çue vetëm Major Shefkiu, i cili gjet rasë të volitëshme të prehesh në Peshkopi dhe jo vetem që nuk na ndihmoj, por edhe nuk na i dha as mitrolozat që ti përdorshim kundra armikut.
Disa qindra barrë municioni ashtu edhe arme u çuen në Vlonë, kurse Dibrës nuk u çuen as edhe njiqind fishekë.
Kryengritja e Vlonës u suvesionue prej qeverisë shqiptare tue lanë në dispozicion të drejtuesave me qindra mije frang ari, kurse në Dibrës jo të holla, por as pergjigje nuk i çojshin.
Për kryengritjen e Vlonës u mblodhën në shumë vise të Shqipnisë ndihma të hollash dhe propaganda u zhvillue aq mire dhe u ba aq e efekshme sa grat e Elbasanit i hoqën vathët nga veshi dhe unazat e gishtave dhe i dhanë për atë qëllim, me të vërtetë, vepër e naltë patriotike. Por për Dibrën e ngratë kërkush nuk dha makar nji dysh.
Në Vlonë shkuen edhe banda muzikore të viseve të ndryshme për me e dyfishue guximin e luftëtarëve, por në Dibër nuk erth makar jevgjet a-enkçi të Tiranes me lodrat e qemanet e tyne.
Në Vlonë shkuen, mbas propagandas së zhvillueme, nga shumë vise edhe zonja për të bamë sherbime infermerije, por në Diber s’erth njeri dhe Dibranët e plagosur vete i lidhshin plagët. Zonja e Doktor Krastës nga Elbasani asht njana nga të parat që me vullnet të vet shkoi në Vlone për me ja kushtue sherbimin e vet luftëtarëve të plagosun.
Qeverija Qendrore në Vlonë pat çue nji sasi të madhe ushqimi kurse në Dibër nuk çoj asnji kothere bukë dhe nji kokër qepë.
Po të meret parasysh gjithë këto fakte që përmenda ma nalte, kuptohet fare lehte sepse fitoi Vlona dhe humbi Dibra.
Ato që shkrova ma sipër nuk janë pjellë e imagjinatës s’eme, por janë fakte që provohen me dokumenta, të cilat natyrisht e sigurisht ndodhen n’arshivat e shtetit tonë e të shtetit Italian e Serb.
N.q.s. malesorët e Veriut janë injorant, janë përgjegjës ata që i kanë lanë në këtë gjendje të mjerueshme dhe jo ato vetë. Na s’duhet t’i urrejmë për këto mungesa të trashigueme prej nji regjimi të huej dhe ti keq përdorojmë tue i fye e tue shnderue deri me rrafje sa me e cenue edhe sedren personale. Përkundrazi, duhet t’i afrojmë e t’i drejtojmë në rrugën e mbarë të qytetërimit. Sa herë që asht paraqit ndonji rasë e volitshme, ata jane përbuzë prej autoriteteve ushtarake e civile të Shqipnisë dhe s’asht lanë dhunë e pa drejtë pa u bamë mbi ta.
Moskujdesi për shpëtimin e këtyne malsorëve nga zgjedha e injorancës, për fat të keq vazhdon të tregohet edhe nga shteti shqiptar.
Edhe ligjet e shteteve ma fort se me i ba të vuejnë, kanë për qëllim me i përmisue, me i zbutë dhe me i urtësue keqbërsit. Me fjalë të tjera, nuk i gjejnë t’arsyeshme e të dobishme me i dhanë fajtorit nji vuajtje vdekjepruese e me i shue jetën, por dëshirohet përmisimim dhe shpëtimi i tije nga pushteti i vesit të lig. E kur nuk shihet i denjë nji veprim i egër për nji fajtor që ka vra ose ka vjedhe, si mund të shifet e udhës nji sjellje e ashpër për nji pjesë të popullit, që s’ka tjetër faj veçse lëngon prej etheve t’injorancës? Prandaj, lypset që qeverija t’u kushtoj kujdesin ma të madh edukimit dhe ndriçimit të tyne me anë të shkollave, të çoje ndër krahina të tyne nenpunësa të drejtë e të ndershëm që t’i afrojnë kah qeveria, t’ua lehtësojnë vuajtjet, t’ua ambëlsojnë jetën dhe ti naltësojnë në shkallën e vllazenve të vet. Ateherë do të ndrydhet fatkeqësia e tyne, do të zhduket injoranca dhe nuk do të dëmtohet ma as financa as dhe qetësia e shtetit. E këta malësor sigurisht do të jenë mirënjohës për këtë shërbim të çmueshëm dhe do ti shpërblejnë Atdheun e bashkë atdhetarëve këtë nder tue e derdhë gjakun për ta.
***
Kujtoj (1924) se asht e tepërt me u zgjatë në përshkrimin e gjendjes s’administrarës kur ishte Ahmet Zogu Kryeminister e Minister i Punëve të mbendshëm, mbasi të interesuemit e dinë fare mirë.
Veprimet arbitrare dhe ilegale, provokuen që të bahesh antentati kundër Ahmet Zogut në parlament. Ahmet Zogu shpëtoi me nji plagë të vogël në dorë. Por përveç disa pak besnikeve të tij gjithë populli dhe ushtrija u çue kundër tij dhe banë revolucionin e Qeshorit i cili përfundoj me fitimin e kryengritësve dhe me ikjen jashtë Atdheut të Ahmet Zogut me shokët e vet.
***
Nuk arrihet qëllimi tue i marrë armën nji populli ose nji njeriu por tue e bamë atë që të mos e përdori. Lupset me ju dhanë të kuptoje popullit se arma i ka hije vetëm ushtarit dhe me e bindë atë që ta hudhi ai vet.
Sa herë janë mbledhë armet por në sejcilin herë ashte vue re se prap populli ashtë armatosë dhe në vend të nji pushke që ka pasë tash ka pasë dy. Padija dhe vobeksija e shtyjnë malesorin tonë me e mbajtë armën. Malsori me pushkën e vret armikun dhe e mbron vehten prej tij. Ky ashtë nji zakon i egër që duhet të zhduket tue u deftue nji drejtësi shembullore prej gjykatoreve tona dhe t’arrijë populli me e kuptue se e drejta e tije sigurohet e shpërblehet prej shtetit. Prap malsori e don pushkën se me anë të saj siguron jetesën e familjes së vet, vjeth ose grabit dhe i ushqen, famijet mbasi asht i varfer dhe s’ka ndonji burim të ardhunash. Tue i gjetë punë lypset ti zhduket dhe ky ves. Pa u zhduke këto dy pengime kur nuk do mundet me i vue urdhni i sigurimit. Prandaj kemi nevoje për nji regjim diktatorial të rrepte, por të drejtë. Ndërkohe lypset të luftohet injoranca tue hape shkolla dhe të zhduket varfëria tue sigurue pune. Atehere vetvetiu katundarët do t’ lenë armët, përndryshe gjithë mundimi kanë për të na shkue kot. Na, me të vërtete, jemi nji shtet i ri, por s’jemi axhami d.m.th.s’jemi të pa stërvitun. Për shembull nji nënpunës civil ose ushtarak dijnë me u vesh shik e te stoliset me tualet, ashtu lypset të dije e të mendojë se çfarë përfundime e fryte do t’i api sot e nesër vepra e tij e bame mbi ato malsorë që prej shekujsh nuk e kanë shijue besimin e qeverisë dhe u ashtë ngacmue e cënue edhe sedra kombëtare prej saj. Kur t’i kërkohet pushka nji katundari lypset të mbahet parasyshe gjendja shpirtërore e ati që i kërkohet arma dhe nuk duhet fye e përbuzë tue e shamë e rrafë sidomos faqe grues e femijës se tij. Ndërgjegja e nenpunsave lypset të jetë e pastër dhe ta kryeje detyrën me nji mjeshtri të holle tue e zbatue ligjin, por edhe tue mos e preke shtefnin vetiake të atij që ka të bej me të. Asht nji fyemje e randë dhe e pa durueshme për malsorin shqiptar rrafja. Shqiptari preferon të vritet se sa të rrifet, mbasi ai e humbë sedrën e burrnise, prandaj ai s’vlen ma fare. Pushka ose revolja që i merret nji katundari s’lypset t’i falet ose shitet nji tjetri, mbasi nji punë e tillë jo vetem që ështe kundër ligjit e ndërgjegjes por e egërson dorëzuesin e armës i cili pa tjetër do ta quej si nji fymje dhe do të kërkoje ta vej në vend nderin e marrun nëpër kambë. Le të thonë ato që kanë ndergjegje e prestigj se a mundë t’api frute të dobishme dhe a munde të kenë qellime te mira veprimet e tilla?
***
Nji historian kur ta përshkrueje nji ngjarje, nuk duhet të mundet prej sentimenteve. Nuk lypset ti shkryej ndiesit e veta, por të përshkruej ngjarjen ashtu si asht e si e din dhe me nji pa anësi të plotë. Me qenë se unë e dij këtë rregull, ngjarjet i kam pershkrue ashtu si kanë ndodhë pa pjerrë as kendej dhe as andej. Me këtë mënyrë kam dashtë tu la si kujtim, në mos bijve t’atdheut, djemeve të mij, nji vepër të tillë, me gjithë se të pavleshme. E dij e se historiani për ngjarje të tilla ka me kërkue dokumenta e argumenta për me e besue, por mue me mungojnë dokumentat përkatese që do ta bindshin historianin në vërtetësine e këtyne kallezimeve. Për fat të keq ato u dogjën, kur ma dogjën serbët dy here me rradhë dhe pa pandehur. Por nuk di se a mund të dalë kush me e provue, makar pa dokumenta dhe vetëm me nji gjuhe arsyetuese e bindese, të kundërten e ketyne që une kam pershkrue në këtë vepër. Sigurisht kërkush s’do të këtë nji guxim të tillë, mbasi nuk do të mundet me e shtremërue të vërtetën, atë të vërtetë që dijne me mijra njerëz qe ende janë gjallë.
***
Tue gjykue mbi gabimet e Dibraneve s’duhet lanë mbas dore edhe këto:
1. Mbetjen e qytetit të Dibrës së Madhe nen zgjedhën serbe
2. Inorancën 
3. Varfni dhe 
4. Pozita gjeografike buzë kufinit shqiptar –serb.

Të gjitha këto, ashtu dhe nenpunsat e liq, e shtynë dibranin edhe në gabime. Këtu pyes, në viset tjera a nuk bahen të tilla faje e gabime ose lloj lloj felliqsina të ndryshme ?

  Lufta kunder pavaresimit te Shqiperise: 1900-1924 nga   Ismail Strazimiri Përshkrim i shkurtër Libri ndjek hijen e autorit, i cili është n...